PCB verontreiniging door asbestgolfplaten

Op duizenden locaties in Nederland is de bodem rond locaties waar bepaalde asbestgolfplaten op het dak liggen mogelijk “veel ernstiger verontreinigd” dan aanvankelijk werd verwacht. De grond onder verweerde asbesthoudende daken is naast asbest ook verdacht op PCB. In veel gevallen zal de vervuiling zo fors zijn dat die een direct gevaar vormt voor de volksgezondheid. Deze locaties zouden met spoed gesaneerd moeten worden.

 

Eind 2020 heeft senior projectleider bodem Maarten Lunenburg van Tritium Advies ontdekt dat er PCB vervuiling wordt veroorzaakt door de coating van asbest golfplaten die begin jaren 70 geproduceerd zijn. De coating van deze daken komt middels erosie vrij. Door weersinvloeden laten de schadelijke stoffen los van de golfplaten en verdwijnen ze, bij oude daken die niet voorzien zijn van een goot, met het regenwater de bodem in. Rond de gebouwen met dit type golfplaten is de bodem vaak één tot enkele meters vanaf het pand en tot een diepte van enkele decimeters vervuild.

Wat zijn PCB’s?

Polychloorbifenylen (PCB’s) zijn schadelijke stoffen. Ze komen voor in bepaalde soorten olie en plastic, bouwmaterialen en bestrijdingsmiddelen met chloor. PCB’s zijn onder meer gebruikt in gesloten toepassingen zoals transformatorolie, warmtegeleidende olie in verhittingsapparatuur en ook als vlamvertragers in bepaalde coatings en isolatiemiddelen. Voorbeelden hiervan zijn toevoegingen van PCB’s als dispergeer- en stabiliseermiddel in verven, coatings, inkten en lakken. Ook is het toegepast als impregneermiddel voor asbestvezels.

PCB’s kunnen via milieuvervuiling terecht komen in voeding. Afhankelijk van de mate van blootstelling en ingestie kunnen PCB’s slecht zijn voor de gezondheid. Sinds 1985 is de productie en het gebruik van PCB’s in Nederland verboden. Sinds 2001 is het wereldwijd verboden. Tot nu toe waren de risicogrenswaarden van PCB ’s in de bodem alleen gebaseerd op de directe giftigheid van deze stoffen voor mens of ecosystemen. Het is echter gebleken dat ophoping van PCB’s in de voedselketen een groter risico vormt dan directe giftigheid.

Asbesthoudende daken

Er zijn zeer veel producenten van asbesthoudende golfplaten in Europa geweest. Een greep hieruit is Asbestona, Ferrocal, Martinit, Alfit, JM, Ballmat, Modernit , SVK, CVK, Coverit, Fulgurit en Wanit. De meest bekende producent in Nederland betreft Eternit. Naar verwachting zijn de meest toegepaste platen in Nederland afkomstig van Eternit. Het is aannemelijk dat ook asbesthoudende golfplaten van fabrikanten buiten Nederland zijn toegepast. Iedere producent heeft naar verwachting een eigen coating gebruikt waarbij de samenstelling van de coatings door de jaren heen veelvuldig gewijzigd is.

Vervuild regenwater

Nederland telt ongeveer 135 miljoen vierkante meter asbesthoudende daken en gevelbeplating. In de agrarische sector zijn 85.000 daken aanwezig, waarvan slechts 20 procent is voorzien van een waterafvoer. Daarnaast zijn er zo’n 600.000 asbestdaken op fabrieken en woningen, waarvan 90 procent is voorzien van een goot.

Verbod op asbestdaken van de baan

Het kabinetsvoorstel om asbestdaken per 2028 te verbieden is van de baan. Staatssecretaris Van Veldhoven (Milieu) wijzigde het oorspronkelijke voorstel op het laatste moment nog omdat het al dreigde te sneuvelen in de Eerste Kamer. Dat is nu ook gebeurd.

Onderzoek Universiteit Wageningen

In het kader van voedselveiligheid heeft doctor Hoogenboom van de Universiteit van Wageningen in 2013 al onderzoek gedaan naar grond gerelateerde voedselincidenten met dioxines en PCB’s. Ook in dit rapport werden de gevaren van PCB verontreinigingen, veroorzaakt door de coating van een golfplaten dak uit de begin jaren zeventig, genoemd.

Stand van zaken

Vanwege de potentiële humane risico’s ligt de norm (interventiewaarde) van PCB’s circa 100 keer lager dan die van asbest. Derhalve is de omvang van het probleem, in die gevallen dat een PCB-houdende coating is gebruikt, een stuk groter dan die van het asbest.

Op basis van de recent aangelegde database van Tritium Advies is een voorzichtige prognose gesteld. De database van de projecten heeft betrekking op alle asbesthoudende golfplaten daken (ongeacht de aanlegdatum) en dan met name uit de omgeving zuidoost-Brabant. De toplaag van de onbedekte bodem ter plaatse van de druppelzones blijkt in circa 20% van de gevallen sterk verontreinigd te zijn met PCB en in circa 15% licht verontreinigd. In de overige 65% zijn geen verontreinigingen met PCB in de toplaag aangetoond. De database is nog onvoldoende groot om iets zinnigs over een correct (representatief) percentage aan PCB-houdende coatings te zeggen en de mate waarin de verontreiniging zich heeft verspreid. Wel kan op basis van de database met zekerheid geconcludeerd worden dat de grond onder verweerde asbesthoudende daken verdacht is op asbest en PCB. Derhalve adviseert Tritium Advies bij onderzoek ter plaatse van de toplaag van druppelzones behalve analyses op asbest ook analyses op PCB.

Ook de afdeling toezicht bodemsaneringen van Omgevingsdienst zuidoost Brabant (ODZOB) is actief bezig met het registreren van PCB verontreinigingen van in uitvoering zijnde bodemsaneringen ter plaatse van druppelzones onder asbesthoudende daken. Ze hebben hierbij aangegeven dat er inderdaad in veel gevallen ook sprake is van PCB verontreinigingen. In enkele gevallen is er zelfs na uitvoering van een bodemsanering op asbest een overschrijding van PCB aanwezig tot wel 6x de interventiewaarde.

Vervolg

Tritium Advies is o.a. in gesprek gewest met het RIVM om dit probleem verder te onderzoeken. Het RIVM geeft aan de ernst ervan in te zien en vindt dit ook een belangrijk onderwerp. Het probleem wordt momenteel ook aangekaart bij het ministerie. Mogelijk geeft deze nieuwe informatie een extra impuls aan het asbestdaken beleid.

Aanvullend onderzoek

Enkele onderzoeksvragen die vanwege bovenstaande informatie ontstaat en waarover meer informatie en duidelijkheid dient te worden verkregen zijn onder andere:

• door welke producenten van asbesthoudende golfplaten zijn PCB-houdende coatings toegepast;
• zijn er behalve asbesthoudende golfplaten nog meer van dergelijke toepassingen/producten aanwezig die buiten zijn toegepast;
• zit er een grote spreiding aan concentraties aan PCB in de diverse soorten coatings;
• waar zijn deze platen in Nederland toegepast;
• in welke periode is dat geweest;
• wat is het verspreidingsgedrag van deze verontreiniging in de bodem (horizontaal en verticaal);
• wat zijn de daadwerkelijke (humane) risico’s voor de volksgezondheid met betrekking tot de opname van PCB’s.